Оҕолорбут тустарыгар...

​

        Бу орто туруу дойдуга олох олоро ананан кэлбит хас биирдии киһи барахсан үөскээн-төрөөн, үлэлээн-хамсаан, соҕотох киниэхэ эрэ анаммыт суолун тутуһан олох олорор. Хас биир киһи дьылҕата туспа устуоруйалаах.

        Ол курдук, оннооҕор, кылаас эмиэ устуоруйалаах буолар эбит. 10 сылы уҥуордаан, биһиги оҕолорбутун түмпүт кылаас хайдах-туох үгэстэрдээх, сиэрдээх-туомнаах этэй диэн санаан ааһар буоллахха...

      Биһиги, Саха гимназиятын 2011 сыллааҕы выпускниктарын үгүс төрөппүттэрэ, бу оскуола аһылларын туһугар сүүрэн-көтөн, түбүгүрэн, быһаччы сыһыаннаахпытыттан, бүөм астына сананабыт. Национальнай гимназияҕа киириигэ баалынан хапсыбатах оҕолор төрөппүттэрэ мустан, Дьокуускай куоракка сахалыы үөрэтэр оскуола аҕыйаҕын туһунан, бу-омук дьылҕатын быһаарар биир сүрүн тыын боппуруоһу киэҥ араҥаҕа таһаарар туһунан үгүс мунньахтар буолуталаабыттара. Ол кэмҥэ «Айылгы» түмсүү көҕүлүүр бөлөҕү тэрийэн, сахалыы эйгэлээх оскуоланы астарыы боппуруоһун көтөҕөн, тустаах эппиэттээх дьоҥҥо, депутаттарга, куорат мэригэр, үөрэх министигэр сурук суруйталаан, хоруй ирдээн, хаһыакка бэчээттэтэн, «Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр компаниятын радиотын уонна телевидениетын нөҥүө «Үөрэх эйгэтэ»,  «Саха Сирэ-Якутия» информационнай биэриилэр нөҥүө хас да сытыы матырыйааллары таһаартаан, сахалыы тыллаах оскуола арыллыах тустааҕын туһунан күүстээхтик туруорсубуппут.  Көҕүлүүр бөлөх сыралаах үлэтин түмүгүнэн, атырдьах ый ортото  оскуолабыт «саха-немецкэй» диэн ааттанан, национальнай гимназия салаатын быһыытынан арыллар диэн сонун барыбытын олус үөрпүтэ.

       Биир идея, биир дьыала тула мустубут дьон, этэргэ дылы, биир тэтимнээх турукка киирэн, чугастык алтыһан, эрдэттэн бэйэ-бэйэбитин билсибит буоламмыт, оҕолорбут оскуолаҕа киириилэригэр үгүс төрөппүт, учуутал икки ардыбытыгар, хайыы үйэ, чугас дьон курдук, сылаас истиҥ сыһыан үөскээбитэ. Атын оскуолаҕа балаҕан ыйын 1 күнүгэр кэлэн, саҥа билсиһии буолар буоллаҕына, биһиги эрдэттэн билсэр дьон быһыытынан, бастакыттан биир сомоҕо коллектив буола түспүппүт. Оскуоланы астарбыт улахан үөрүүбүт долгунугар, кылааспытын (урукку оҕо саадын) ремоннуу охсон,  түннүктэри оҥорон, кырааскалаан, паарталары лаахтаталаан, линолеум атыылаһан тэлгээн, түннүктэргэ штора атыылаһан ыйаан, эбии анал дуоска булан туруоран, сибэкки арааһын аҕалан, биир да төрөппүт туора турбакка, киэһэ 23-24 ч.буолуор диэри үөрэ-көтө, ким тугунан көмөлөһүөн сөптөөҕүнэн, сүбэнэн-аманан, үбүнэн көмөлөһөн оҕолорбут үөрэх сылын кэмигэр саҕалаабыттара.

     Биһиги дьолбутугар, оҕолорбут учууталлара Татьяна Артамоновна Скрябина оскуола аһыллыытыгар улахан сыратын биэрбит, бэйэбит биир санаалаахпыт буолан, сүбэлэһэн-амалаһан, өйдөһөн-өйөһөн, үлэбит сүнньүн, торумун биир санаанан тобулбуппут. Билигин да саныыбын, Татьяна Артамоновналыын үлэбитин чопчулуур соруктаах, мунньахтаан «сөп буолбаккабыт», киэһэтин чааһы быһа телефонунан кэпсэтэрбитин. Кинини мин саха оҕотун куорат усулуобуйатыгар иитиигэ сэргэх көрүүлэрдээх энтузиаст-учуутал быһыытынан билинэбин. Иккиэн туох идеялардаахпытын, тугу саҥаны киллэрдэххэ оҕолорго туһалаах буолуоҕун, кылаас таһынан үлэни бастакыттан тэтимнээхтик, саҥатык, сэргэхтик ыытар туһунан сүбэлэһэрбит. Ол курдук, бастатан туран, «Кыһамньы» диэн ааттаан, төрөппүт сүбэтин тэрийбиппит. Социальнай хайысхалаах анкета толотторон, дьиэ кэргэн уонна төрөппүт «уопсай мэтириэтин» оҥорбуппут.

        Куорат усулуобуйатыгар олорор саха оҕотун кутун-сүрүн тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн, чөл буоларын, айылгыта сайдарыгар тирэх буолар үлэбитин 1 кылаас сааһыттан саҕалаан барбыппыт. Ол курдук,  «бу олоххо туох барыта силистээх-мутуктаах, төрдүн-төбөтүн, уруккутун билбэт киһи инники кэскилэ кэхтэр» диэн бэрт мындыр өйдөбүлүнэн сиэттэрэн, этнопедагогика хайысхатынан үлэлииргэ быһаарыммыппыт. Норуот педагогиката-үйэлэртэн үйэлэргэ уҥуордаан кэлбит норуот сиэрэ-туома, ырыата-тойуга, мындыр иитиитэ-такайыыта, билиитэ-көрүүтэ, биир тылынан, норуот тыыннаах хаалар тэбэр тымыра эбээт!

Оҕолорбут сайыҥҥы сынньалаҥҥа баралларыгар, «ботуччу соҕус» сорудахтаах барбыттара. Ол курдук, бастакытынан, сайыҥҥы сынньалаҥнарын туһунан толору хаартыскалаах, уус-уран хоһуйуулаах отчуот оҥоруута, иккиһинэн, бэйэлэрин удьуордарын, хаан-уруу аймахтарын туһунан матырыйаал хомуйуу, үсүһүнэн, эбээлэрэ, эһээлэрэ тутта сылдьыбыт былыргы иһиттэри-хомуостары, таҥаһы-сабы, сэби-сэбиргэли хомуйуу.

        Дьэ, күһүн оҕолорбут улаатан, сынньанан, эбиитин сорудахтарын бары «5» сыанаҕа толорон, көтөҕүнэн кэһиилээх кэлбиттэрэ. Ол курдук Владик Мандаров эһээтэ оҥорбут дьэрэкээн хомуһа, Лия Егорова хос эбээтэ тутта сылдьыбыт сыалыһар хабаҕыттан тигиллибит көһүлүөгэ, 19-с үйэтээҕи чааркаана, Алена Арсентьева эбээтэ дьэрэкээннээн тикпит сахалыы таҥастара, үгүс чорооннор, чабычахтар, кытыйалар онтон да атын бэрт элбэх экспонат мунньуллубута.

1 хайысха-норуот педагогиката. Кылааспытын этнопедагогика кабинета оҥорорго сүбэлэһэн, төрөппүттэр биир киһи курдук көхтөөхтүк кыттыбыттара. Төрөппүттэр спонсордаан (ыйдааҕы усунуос кээмэйиттэн элбэх харчыны бырахсан) кинигэ уурар 3 стеллаж, экспонаттары уурарга анал сакааһынан оҥоһуллубут өстүөкүлэ витриналаах 2 стеллаж, магнитофон, ксерокс, Pentium 4 компьютер, тематическэй стендэлэри оҥорор матырыйааллар атыылаһыллыбыттара. Биир да төрөппүт туора турбакка, олус өрө көтөҕүллэн үлэлээбиппитин өйдүүбүн, бэл, биирдэ аһара үлүһүйэн хааламмыт, киэһэ 24 ч.буолбутун да өйдөөбөккө хаалбыт этибит. Биир да төрөппүт «тоҕо мин маны оҥоруохтаахпыный, туһата суох, харчы биэрбэппин, үлэлии кэлбэппин» диэн утаран  эппэтэхтэрэ, ол оннугар, бары кылааска ким хаска үлэлии кэлэрэ табыгастааҕынан аттаран туруоран, олус көхтөөхтүк  үлэлээбиппит. «Өссө туох үлэ хаалла, көмөлөһөбүн дуо?»-диэбитинэн сылдьар кылааспыт «уопсай эбээтэ» Ксения Степановна Игнатьева үгүстүк күүс-көмө, абырал буолбута.

2 хайысха-«Холумтан» диэн ааттаан, научнай-чинчийэр үлэни саҕалааһыҥҥа маҥнайгы хардыылары оҥорон, «Ыал-олох кэскилэ» диэн төбөлөөн, хантан да туораттан герой көрдөөбөккө, бэйэбит өбүгэлэрбит, оҕолорбут эбээлэрин, эһээлэрин олохторун туһунан кэпсиир стендэлэри оҥорбуппут, оҕолорбут реферат суруйбуттара. Хайдахтаах курдук, дьоһумсуйан туран, Дима Алексеев эһээтин олоҕун-дьаһаҕын, ситиһиилэрин туһунан киэн тутта нууччалыы да, сахалыы да кэпсиирэй? Биһиги оҕолорбут бары стендэ оҥорон, ол туһунан иэйэн-куойан кэпсииллэрэ. Инникитин немецтии, английскайдыы кэпсииргэ бэлэмнэнэллэрэ. Оннооҕор, төрөппүттэр оҕолорбутугар бу үлэни суруйалларыгар көмөлөһөрбүтүгэр, хас биирдии киһи олоҕо история, оттон эбээлэрбит, эһээлэрбит үгүстэрин олохторо хорсун быһыы буоларын өссө төгүл итэҕэйбиппит, оҕолорбутугар итэҕэппиппит. Ол кэпсээннэртэн сэриигэ баран хорсуннук-хоодуоттук сэриилэспит бэтэрээннэр тустарынан, сэрии аас-туор кэмигэр тыылга хайдахтаах курдук Улуу Кыайыыны уһанса, сыккырыыр дууһалара эрэ хаалыар диэри ыараханнык олорбуттарын, ону таһынан, эйэлээх олоххо кинигэ таһаартарбыт эбээлэрин туһунан, онтон да атын дойдубут устуоруйатын кэрчик түгэннэрин билсибиппит. Холобур, Тимир Винокуров хос эһээтэ сэрии кэмигэр, аччык кэмҥэ ыран охтубут сүөһү этин дьонугар түҥэтэлээн, өлөр өлүүттэн быыһаан, ол содулугар бэйэтэ репрессияҕа түбэһэн, суорума суолламмытын туһунан истибит дьон эрэ бары харах уулаах истибит буолуохтаах...Төһө да дьулаанын иһин, маннык «харах уулаах» олох кырдьыгын биһиги оҕолорбут эмиэ билиэхтэрин наада. Уруккуну умнубут көлүөнэ, кэлэр кэскилэ кэхтэр диэн сөпкө этэн эрдэхтэрэ... Ким да умнуллуо суохтаах, туох да умнуллуо суохтаах...Уруккуну билэр оҕо «үүннээх-тэһииннээх» буола улаатара саарбаҕа суох.

Константин Спиридонович Чиряевка аналлаах стендэ, кини суруйан хаалларбыт кинигэлэрэ кылааспытыгар биир дьоһун миэстэни ылбыттара.

     3 хайысха-«Халлаан күөх вагон» (Голубой вагон) диэн оҕо ырыатын аатынан ааттаммыт литературнай салон үлэлэппиппит. Манна Татьяна Артамоновна оҕолорбутугар, дьаныһан туран, саха, нуучча, немец классиктарын хоһооннорун, поэмаларын, кэпсээннэрин үөрэппитэ. 3-с кылааска Амма Аччыгыйа «Сааскы кэмиттэн» «Мөссүйүөн» диэн салаатын дорҕоонноохтук өйдөрүттэн ааҕаллара. Манна аан бастаан оҕолорбут хоһоон, кэпсээн суруйа холоммуттара. «Голубой вагон» диэн бэртээхэй оҕо ырыатын Раиса Винокурова тылбааһыгар гимн оҥостон, Артур Николаев солистаан, оҕолорбут бары толоруулара, бэл, «Саха» НКИК телевидениетын каналыгар хаста да көстүбүтэ. Ону таһынан, «Лаглайбыт күөх харыйачаан» диэн ырыаны тылбаастатан, кыргыттар толорбут ырыалара, студияҕа уһуллан, саҥа дьыллааҕы эфири киэргэппитэ. Ону тэҥэ, «Кэскил» хаһыат редакциятын кытта доҕордоһон, оҕолорбут онно баран суруналыыстары кытта көрсүһэн, бары хаһыакка суруйтарбыттарын, Ксения Степановна баран аҕалан түҥэтэлиир этэ. Хаһыакка ыстатыйа суруйаллара, туйгун үөрэхтээх оҕолорбут хаартыскалара хаһыат бастакы сирэйигэр бэчээттэммиттэрэ.

Оҕолорбутугар саһархай уонна от күөҕэ өҥнөөх сахалыы таҥас тиктэрбиппит. Ага Кудрясова ийэтэ Аграфена Николаевна  ис сүрэҕиттэн кыһаллан туран тикпитин, оҕолор хойукка диэри сөбүлээн кэппиттэрэ. Оҕолорбут ханнык да таһымнаах тэрээһиннэргэ толлубакка кэпсиир-ипсиир, дорҕоонноохтук хоһоон ааҕар, санааларын толору тиэрдэр кыахтаммыттара биһигини, төрөппүттэри үөрдэрэ.

Кабинеппыт ситэн-хотон, презентацията буолбутугар үгүс ыалдьыт кэлэн барбыттара, олус сэргээбиттэрин биллэрбиттэрэ. Ону, кэмигэр суруллан хаалбыт суруктар туоһулууллар. «Халлаан күөх вагон» диэн литературнай салон аһаҕас мероприятиетыгар сылдьан, ис дууһабыттан астынным. Оҕолор  дьиҥнээх артыыс курдук хоһоон ааҕалларын истэн, олус сөхтүм-махтайдым. Хаарыаны, мин оҕом манна үөрэнэрэ буоллар дии санаатым» диэн Т.И.Никифорова суруйан хаалларбыт. «Бүгүн Татьяна Артамоновна төрөппүттэрин кытта тэрийбит норуот педагогикатын музейын арыллыытыгар сылдьан баран, өссө төгүл итэҕэйдим-оҕо төрөөбүт тылынан үөрэннэҕинэ эрэ айылҕаттан баар дьоҕурун төһө баҕарар сайыннарыахха сөп. Оҕолор хайдахтаах курдук иэйиилээхтик, итэҕэтиилээхтик хоһоону ааҕалларый! Чахчы, автор санаатын ис дууһаларынан ылынан этэллэр! Татьяна Артамоновна, маладьыас! Иитии-үөрэтии  биир ньыматыгар таба тайаммыккын. Бу оҕолору киэҥ эйгэҕэ таһааран иһитиннэриэххэ баара. Оҕолорго, төрөппүттэргэ, учууталга олоххутугар үрдүк ситиһиилэри баҕарабын»-диэн саха национальнай гимназиятын учуутала Л.П.Шамаева санаа үллэстэр.

2002 с. Дьокуускай куоракка аан бастакынан «Чиряевскай ааҕыылары» тэрийбиппит. Биһиги төрөппүттэрбит К.С.Чиряев кинигэлэринэн иһитиннэрии оҥорбуттара. Мин «Эбээ дневнигин» ырыппыппын өйдүүбүн. Куорат саха тыллаах оскуолаларын учууталлара, үөрэнээччилэрэ, төрөппүттэрэ, суруналыыстар, Н.К.Чиряев кыттыыны ылбыттара. Оҕону иитиигэ үгүс туһалаах сүбэлэри атастаһан, дуоһуйан тарҕаспыппыт. «Биһиги Дьокуускай куорат 17№-дээх оскуола 1 «Д» кылааһын төрөппүттэрэ «Чиряевскай ааҕыыларга» ыалдьыттыы кэлэммит сүрдээх айымньылаах, таһаарыылаах үлэни көрөн, сөхтүбүт-махтайдыбыт. Музей тэриллиитигэр элбэх да сыра, күүс барбыт эбит» диэн М.Е.Николаева, К.П.Софронеева диэн төрөппүттэр суруйан хаалларбыттар.

         Татьяна Артамоновна Эльконин-Давыдов сайыннарыылаах үөрэҕин тиһилигинэн, оҕоҕо өй үлэтин дьоҕурун сайыннарар соруктаах дьарыктаталаабыта. 1 кылаастан оҕо үөрэххэ дьулуурун, кыаҕын көрдөрөр «зачетнай кинигэ» диэн баара. Онно темаларынан зачет туттардылар даҕаны, Татьяна Артамоновна илии баттыыр уонна бэчээт туруорара. Ол бэчээппит үөрбүт киһи сирэйин уруһуйа этэ, өскөтүн оҕо үөрэҕэр кыһаллан, кэмигэр зачетун туттардаҕына, бэйэтэ, төрөппүттэрэ, учууталлара үөрэллэр диэн ис хоһооннооҕо. Зачет кэмигэр бастаан утаа төрөппүттэр кэлэн көрөр этибит, онно көстөн тахсара, ким ханнык теманы ыарырҕатара, ситэри өйдөөбөтөҕө. Онон, ити зачет туттарыытын оҕо билии ыларыгар мотивациялыыр, бииртэн бииргэ көппөккө, көтүппэккэ, билиини системалаан, дьапталҕалаан өйдүүргэ анаммыт сэргэх тэрээһин курдук сыаналыахха сөп.

        Бу кэмнэргэ үгүс мероприятие тэриллибитэ. Бары бырааһынньыктааҕы кылаас, оскуола иһинэн ыытыллар тэрээһиннэри таһынан, төрөппүттэргэ аналлаах лекторийдар, 17№-дээх, 3 №-дээх оскуолалар төрөппүттэрин кытта көрсүһүүлэр, музей-кабинеты үөрүүлээхтик аһыы презентацията, оҕолорбут хоһоон ааҕан, араас таһымнаах күрэхтэргэ, кэнсиэртэргэ, конференцияларга, форумнарга кыттыылара, Хатас, Нам улууһун  Хатырык оскуолаларыгар гастроллааһын, музейдарга, театрдарга сылдьыы онтон да атын араас тэрээһиннэри тиһигин быспакка ыыппыппыт.

      Биһиги оҕолорбут оскуолатааҕы алын сүһүөх кылаас сыллара олус айымньылаахтык ааспыттара. Татьяна Артамоновна, чахчы да, оҕо өйүн үлэтин дьоҕурун сайыннаран, куорат усулуобуйатыгар саха оҕотун уйулҕатын учуоттаан, айылгыта сайдарыгар үгүс сыратын-сылбатын, билиитин-көрүүтүн биэрбитигэр, биһиги төрөппүттэр дириҥ ытыктабылбытын биллэрэбит, истиҥник махтанабыт уонна Киниэхэ эстибэт эрчими, уостубат уоҕу, чөл туругу, ис сүрэҕинэн бэриниилээх үлэтигэр чыпчаал ситиһиилэри, саргылаах дьолу баҕарабыт.

     Ханнык баҕарар киһи борбуйун уйар, өй тутар кэмигэр алтыспыт доҕотторо, учууталлара, оҕо характера уһаарыллан тахсарыгар, инники олоҕор олус улахан сабыдыаллаахтар.

Биһиги оҕолорбутугар кылаас салайааччынан 5-с кылааска нучча тылын уонна литературатын учуутала Марианна Алексеевна Андреевна буолбута. Кини кылаас салайааччытын быһыытынан, хас биирдии үөрэнээччи ураты уйулҕатын учуоттаан, оҕо киһи быһыытынан личностнай өрүттэрин сайыннарыыга сүрүн болҕомтотун уурбута. Кини оҕолору сырдыкка угуйар соруктаах үлэтин ньымалара сылтан сыл кэҥээн, ыытыллар формалара сайдан, новаторскай хабааннанан иһэллэр.

     Орто сүһүөх араҥаҕа үөрэх үгүс предметтэрэ эбиллибиттэрэ, оҕолорбут дьоҕурдарынан, үөрэх чааһыттан тас кэмҥэ сылдьар куруһуоктара, секциялара элбээбиттэрэ. Ол да буоллар, бастакыттан литературнай салон үлэтэ саҥа сүүрээннэнэн, бэрт сэргэхтик хайысхаламмыта. Оҕолорбут Кыайыы 60 сылын көрсө, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх учууталлара, олохторун оҕо иитиитигэр анаабыт Надежда Евменьевна, Парфений Никитич Самсоновтар төрөппүт уолаттара Владимир уонна Николай сэрииттэн ыыппыт үс муннук суруктарыгар олоҕуран, киһи дууһатын уйадытар, кутун харааһыннарар литературнай композиция  туруоран төрөппүттэргэ, оскуола оҕолоругар, ветераннарга көрдөрбүттэрэ. Самсоновтар бииргэ төрөөбүт эдьиийдэрэ СГУ профессора Тамара Парфеньевна кэлэн, оҕолору кытта көрсүһэн, композицияны көрөн, долгуйан, олус уйадыйан, ис сүрэҕиттэн махтаммыта уонна оҕолорго, кини бырааттарын харахтарынан сэриини олус табатык көрдөрбүттэрин, хаһан да сэрии уодаһыннаах алдьархайын умнубаттарыгар баҕа санаатын эппитэ. Бу литературнай туруоруу «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат...» диэн ааттанан «Саха» НКИК телевидениетыгар уһуллан, хаста да эфиргэ көрдөрүллүбүтэ, билигин ТВ фондатыгар уурулла сытар.

       Өбүгэбит барахсан имэҥнээх, илгэлээх, иччилээх, илбистээх  баай-талым тылын туттан, билиҥҥи саха киһитэ сайдам сайаҕас санааланан, истиҥ иһирэх иэйиилэнэн, айан-тутан, кэскилин кэҥэтэр, саргытын салайар. Ол курдук, Алена Арсентьева уонна Сайаана Борисова, Күннэй Алексеева аан бастакы хоһооннорун хомуурунньуга күн сирин көрөр сүрэхтэниитэ буолбута. Биһиги төрөппүттэр үөрэбит, бу саастарыгар Анна Федоровна, Марианна Алексеевна курдук айымньылаахтык үлэлиир учууталлар үөрэппиттэригэр. Анна Федоровна, саха тылын учуутала, хомоҕой хоһооннору суруйан, кинигэ таһаартарбытын, төрөппүттэрдиин уларса сылдьан олус иэйэн аахпыппыт. Оттон Марианна Алексеевна иэйдэҕинэ-куойдаҕына, бэртээхэй хоһооннору сааһылаан суруйарын эмиэ бэркэ билэбит.

7-с кылааска үөрэнэр кэмнэригэр гимназия үрдүнэн фестиваль ыытыллыбытыгар оҕолор олус кыһаллан туран, ким да туора турбакка кыттыбыттара. Ситиһиилээхтик кыттан, 3 бочуоттаах миэстэҕэ тиксибиппит. Ахтан аастахха, ханнык баҕарар тэрээһиннэрбитигэр алгыстатаары, тойуктатаары оҥоһуннахпытына, Таня Кампеева эһээтин СӨ үөрэҕириитин туйгунун, СӨ культуратын үтүөлээх үлэһитин Егор Степанович Кампеевы ыҥырар буоларбыт. Хаһан баҕарар, тылбытын быһа гыммакка, Покровскайтан тиийэн кэлбитэ эрэ баар буолааччы. Саҥа саҕалааһыны, үтүө дьыаланы өрүү үөрүүнэн өйүүрэ, оҕолор ситиһиилэриттэн олус үөрэрин биллэрэрэ. Кампеевтар дьиэ кэргэттэригэр биһиги кылааспыт үлэтигэр истиҥ көмөлөрүн иһин барҕа махтал!

9-с кылааска «Восточная сказка» диэн туруорууга кылаас оҕолоро бары таҥас тиктэн, сорохтор уларсан көхтөөх кыттыыны ылбыттара. Сценаҕа илиҥҥи дойду эйгэтин оҥорорбутугар, Айыына төрөппүттэрэ Туйаара, Алексей Васильевтар олус улахан көмөнү оҥорбуттара. Араас дьэрэкээн атлас, солко, шифон таҥастары аҕалан, Шах олорор дыбарыаһын оҥорон кэбиспиттэрэ олус кэрэ этэ. Васильевтар ханнык баҕарар тэрээһиннэргэ сонун идеяларын этэн, өйөөн, мэлдьи инники күөҥҥэ сылдьар сэргэх  дьиэ кэргэн. Кинилэргэ эмиэ улахан махтал тылларын тиэрдэбит.

       Марианна Алексеевна салайыытынан, Елена Егоровна Кампеева куратордаан, «Дебаты» диэн кулууп үлэлээбитэ. Манна оҕо төрөөбүт тылын таһынан нууччалыы эмиэ, санаатын сайа саҥарар, толору кэпсиир, куолулуур дьоҕура сайдар. Новосибирскай куоракка ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы «Дебаты» күрэх кыайыылаахтарын оонньуутун хаста да көрөн астыммыттара, бэйэлэрэ оонньоон холоммуттара.

       9-с кылаас сааһыгар Марианна Алексеевна көҕүлээһининэн кылаас оҕолоро, аҕыйах да буолан буоллар, Кытайга баран күүлэйдээн кэлбиттэрэ, күн бүгүнүгэр диэри кинилэргэ сырдык өйдөбүл буолан хаалбыт.

10-с кылааска А.С.Пушкин «Евгений Онегин» айымньытыгар инсценировка оҥорбуттара. Поэматтан быһа тардан, дорҕоонноохтук хоһоон аахпыттара.

    Биир үгэспит 5-с кылаастан «Дьулҕан» диэн ааттанан, кылаас иһинээҕи хаһыат тахсара, онно ый аайы ким туох ситиһиилэммитэ, ханнык тэрээһиннэр ыытыллыбыттара тиһиллэн иһэрэ.

10 сыл устата ыытыллыбыт тэрээһиннэри барытын ситэн да аахпаккын...Аһаҕас уруоктар, араас күрэхтэр, ыһыахтар, үгүс походтар, төрөөбүт күннэр...

     Төрөппүттэн гимназия олоҕо олус тутулуктаах. Төрөппүт төһөнөн позитивнай көрүүлээх, төһөнөн инники күөҥҥэ сылдьар, учууталы кытта биир санаалаах да, оччонон үгүс хайысхалаах, үрдүк таһаарыылаах, ситиһиилээх үлэ ыытыллар. Түгэнинэн туһанан,  10 сыл «эн-мин» дэһэн кэлбит, оҕолорун туһугар тилэхтэрин элэппит, көхтөөх төрөппүттэргэ Евдокия, Владимир Барабановтарга, Владимир, Надежда Борисовтарга, Туйаара, Алексей Васильевтарга, Елена Егоровнаҕа, Анастасия Павловнаҕа, Маргарита Михайловнаҕа, Алевтина Кузьминичнаҕа, Мария Егоровнаҕа, Аграфена Николаевнаҕа, Ксения Степановнаҕа, Наталья Антоновнаҕа, Евдокия Тарасовнаҕа, Елена Валериановнаҕа, Елена Ильиничнаҕа, Валентина Михайловнаҕа, Валентина Антоновнаҕа, Роман Никитичкэ, Светлана Михайловнаҕа, Людмила Семеновнаҕа, Мирослава Иннокентьевнаҕа о.д.а. өйөбүллэрин, көмөлөрүн иһин истиҥ махталбытын тиэрдэбит.

      Гимназияҕа үөрэнэр кэмнэригэр оҕолорбутун дириҥ билиилээх, эйэҕэс, үрдүк культуралаах учууталлар үөрэппиттэригэр биһиги дьылҕаҕа махтанабыт. Ииппит үөрэнээччилэргит эһигиттэн бэриһиннэрбит билиилэрин кэҥэтэн, сайыннаран, үтүө санааларынан, олох сырдык өттүн тутуһуулара, үрдүктэн үрдүккэ дабайыылара-эһиги иитэн-үөрэтэн таһаарбыт түбүккүт үтүөтэ, арчылаах алгыскыт буоллаҕа. Гимназия үлэтин үгүс сылларга сатабыллаахтык салайан кэлбит Валентина Васильевна Софронееваҕа, куорат усулуобуйатыгар сахалыы тыыннаах, төрүт тыллаах эйгэни үөскэтэр судургута суох соруктаах, үөрэнээччи-учуутал-төрөппүт быстыспат ситими мындырдык аттаран туруоран, саха сарсыҥҥытын салайсар үгүс түбүктээх үлэҕэр барҕа махтал тылларын тиэрдэбит. Уонна бу кэскиллээх үлэҕитигэр саҥаттан саҥа саҕахтары, үтүмэн арыйыылары, кыһамньылаах, ситиһиилээх үөрэнээччилэри, өйдүүр-өйүүр төрөппүттэри, оҕо итиитигэр айымньылаах сыһыаннаах учууталлары, таһаарыылаах үлэни ис сүрэхпититтэн тиэрдэбит.

         6 сылы быһа хас биирдии оҕо характерын нойосуус билбит, оҕолорбут тапталлаах учууталлара Марианна Алексеевнаҕа төрөппүттэр ааттарыттан тугунан да кэмнэммэт истиҥ махталбытын тиэрдэбит! Эйиэхэ ис сүрэххиттэн тапталлаах үлэҕэр үрдүктэн үрдүк ситиһиилэри, Айыыһытыҥ арчытынан, Иэйиэхситиҥ иэйиитинэн өссө да өр сылларга эстибэт эрчимнэн, туйгун доруобуйалан, үлүскэннээх үлэ, күргүөмнээх олох үөһүгэр дьолоохтук олор диэн алгыспытын тиэрдэбит.

        Ити курдук, кэннибитин хайыһан көрдөхпүтүнэ, үлэ син барбыт эбит. Бу барыта, биллэн турар, оҕолорбут үтүө дьон буола, дьонноругар дойдуларыгар туһалаах буола үүнэн-сайдан тахсалларыгар туһуламмыт үлэ. Биһиги төрөппүттэр оҕолорбутугар эрэлбит улахан! Өйдөөҥ, Саха гимназиятын 1 кылаастан 11 кылааска диэри үөрэммит дьиҥнээх маҥнайгы хараҥаччылара буоларгытын. Эһиэхэ тэҥнэһиэхтэрэ, кэлэр көлүөнэ гимназияны бүтэрээччилэр.

     Онон, биһиги күндү оҕолорбутугар төрөппүттүү сылаас алгыспытын тиэрдэбит. Хас биирдиигит олоҕун оһуора дьэрэкээннэнэн, тыргылла сыыйылыннын, олоххо айаҥҥыт аартыга аһаҕас буоллун, саха саргыта салалларын, кэскилэ кэҥиирин, уруйа улаатарын туһугар дириҥ хорутуулаахтык үлэлээҥ, үтүө түмүктэрдээх үлэлээх, үрдүк чыпчааллардаах буолуҥ. Бэйэҕитигэр саҥаттан саҥа дьоҕурдары көрдөнүҥ, арыйан, салгыы сайыннарыҥ. Ыраҕытын ыпсарыҥ. Дьоллоох-саргылаах олохтонуҥ. Дом! Дом! Дом!

 

Елизавета Эдуардовна Егорова,  2001-2011 сс.

«Кыһамньы» төрөппүт сүбэтин салайааччыта.